Smog – przyczyny powstawania i skutki zanieczyszczenia powietrza

Poradnik

Czyste powietrze jesienią i zimą w Polsce w zasadzie nie występuje. Zarówno większe miasta, jak i mniejsze miejscowości, kompletnie nie radzą sobie z zażegnaniem kryzysu związanego ze smogiem. Stężenie pyłów zawieszonych w niektórych miejscach przekracza bezpieczne normy o paręset procent. Skład tego, czym oddychamy, to cała tablica Mendelejewa. Oczyszczanie powietrza w mieszkaniach to już nie tylko możliwość, ale przede wszystkim nasz obowiązek. W ten sposób chronimy siebie i najbliższych. Smog ma bowiem wyniszczający wpływ na niemal cały organizm. Przekonaj się, czym jest i jak powstaje. W naszym artykule przedstawiamy również rodzaje smogu i podpowiadamy, jak można sobie z nim radzić.

Co to jest smog i jak powstaje zanieczyszczenie powietrza?

Przede wszystkim należy podkreślić, że smog to nienaturalne zjawisko – jest toksyczny i nie występuje w naturze bez udziału człowieka. Samo słowo „smog” pochodzi od połączenia dwóch angielskich słów – smoke, czyli dym, oraz fog, czyli mgła. 

Aby pojawił się smog, do atmosfery muszą przedostać się szkodliwe związki chemiczne. To przede wszystkim tlenki siarki, tlenek azotu i substancje stałe: pyły zawieszone i kancerogenne wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, których głównym źródłem są węgiel, ropa naftowa oraz jej pochodne (m.in. asfalt czy benzyna) oraz dym tytoniowy czy spalanie drewna. Wśród WWA najczęściej pojawiają się benzo(a)piren oraz naftalen, które nie tylko osłabiają układy oddechowy i odpornościowy oraz trwale uszkadzają wątrobę oraz nerki, ale przede wszystkim generują zmiany nowotworowe. Dla człowieka niezwykle groźne są również pyły zawieszone – szczególnie te najmniejsze: PM2.5 (cząsteczki o średnicy do 2,5 mikrometra) i PM10 (cząsteczki o średnicy do 10 mikrometrów). Ze względu na swoje mikroskopijne rozmiary mogą bez trudu przedostawać się do płuc, a stamtąd do krwiobiegu.

Wszystkie zanieczyszczenia w powietrzu atmosferycznym pojawiają się w zróżnicowanym stężeniu, które zależy przede wszystkim od:

• gęstości zabudowy,
• ukształtowania terenu,
• wilgotności powietrza.

Trudniejszą batalię ze smogiem stoczą więc rejony położone w dolinach, gdzie panuje duża wilgotność powietrza, jest zamglenie i brakuje silnego wiatru. Szczególnie kłopotliwe będzie życie w zurbanizowanych ośrodkach miejskich i aglomeracjach położonych na takim terenie. Większość z nich jest zaprojektowana w taki sposób, że swobodny przepływ powietrza jest utrudniony. W takich warunkach ogrzewane są gospodarstwa domowe – często z użyciem koksu, węgla, ekogroszku, drewna, niekiedy także odpadów i śmieci. Wszystko to powoduje intensywną emisję zanieczyszczeń do atmosfery.

Skład smogu

Podsumowując, substancje chemiczne obecne w zanieczyszczeniu powszechnie nazywanym smogiem to przede wszystkim:

• pyły (głównie PM2.5 i PM10) – w tej grupie znajdziemy m.in. drobiny sadzy, kurzu, popiołu, pyłki roślinne, starte ogumienie samochodów itp., na powierzchni których mogą osiadać inne substancje, np. metale ciężkie;
• wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne – pochodzą z niecałkowitego spalania związków organicznych, m.in. paliw samochodowych, drewna, śmieci czy tworzyw sztucznych;
• tlenki azotu – nieorganiczne związki chemiczne, za których pojawienie się odpowiada przede wszystkim transport samochodowy;
• tlenki siarki – związki, które przenikają do atmosfery pod wpływem spalania paliw kopalnych, generujące kwaśne deszcze (są łatwo rozpuszczalne w wodzie);
• metale ciężkie – przede wszystkim szkodliwe dla człowieka kadm, ołów, rtęć, arsen czy nikiel;
• tlenek węgla – toksyczna, wypierająca z krwiobiegu tlen substancja generowana w wyniku spalania biomasy i paliw kopalnianych
• ozon – generowany w reakcji zanieczyszczeń ze światłem słonecznym.

Rodzaje smogu

Większości z nas smog jednoznacznie kojarzy się z okresem jesienno-zimowym. Wiele osób łączy go także wyłącznie z wielkimi aglomeracjami miejskimi. Nie dopuszczają do siebie również myśli, że na wsi może być go jeszcze więcej. Obie teorie są już obalone – smog ma co najmniej kilka typów i pojawia się także latem. Niektóre miasta natomiast radzą sobie z nim znacznie lepiej niż małe miejscowości. Warto wiedzieć, że wyróżniamy:

• smog typu londyńskiego (in. klasyczny, kwaśny),
• smog typu Los Angeles (in. fotochemiczny, utleniający),
• elektrosmog (in. elektromagnetyczny).

Smog typu londyńskiego po raz pierwszy pojawił się w Londynie i trwał od 5 do 9 grudnia 1952 roku (sytuacja znana jako „wielki smog londyński”). Nad całym miastem unosiła się żółto-czarna mgła. Jej obecność powiązano ze wzrostem stężenia drobnych pyłów i dwutlenku siarki przy jednoczesnym zjawisku inwersji temperatur, która zatrzymywała zanieczyszczenia na wysokości zabudowań. Szacuje się, że sytuacja doprowadziła do śmierci ok. 12 tysięcy mieszkańców. To właśnie taki smog w umiarkowanej strefie klimatycznej znamy z okresu jesienno-zimowego.

Smog typu Los Angeles – aby się pojawił, musi dojść do reakcji tlenku węgla i azotu oraz węglowodorów ze spalinami samochodowymi oraz światłem słonecznym. Tak rodzi się ozon troposferyczny zbierający się blisko ziemi – to substancja niebezpieczna dla mieszkańców. Problem dotyczy głównie dużych miast i pojawia się przede wszystkim w letnich miesiącach. Sprzyjają temu upalne, bezwietrzne dni i gęsta zabudowa.

Elektrosmog to zanieczyszczenie generowane przez promieniowanie elektromagnetyczne, podczas przepływu prądu czy napięcia. Smog elektromagnetyczny wytwarzają więc sprzęty elektroniczne, np. telefony, telewizory, stacje nadawcze, a nawet lodówki.

Wpływ smogu na zdrowie – skutki wdychania zanieczyszczonego powietrza

Dzisiaj już z całą pewnością możemy mówić o złym wpływie smogu na organizm. Dysponujemy licznymi wynikami badań, również tymi prowadzonymi w Polsce. Jakie negatywne skutki dla zdrowia ma wdychanie brudnego powietrza? Już po krótkim spacerze możesz zauważyć u siebie m.in. ból głowy, bóle w klatce piersiowej, pieczenie w gardle, chrypę, kaszel, świąd w nosie i piekące oczy. Przy codziennej ekspozycji możesz dostrzec większą zapadalność na infekcje oraz uciążliwe problemy z koncentracją. Niektórzy doświadczają także kiepskiego samopoczucia i permanentnego zmęczenia. Co jednak znacznie istotniejsze, prawdziwym zagrożeniem dla zdrowia jest długotrwałe wdychanie zanieczyszczeń, które prowadzi do rozwoju wielu poważnych chorób.

Działanie smogu – jak niska jakość powietrza niszczy zdrowie?

Wszyscy wiemy, że smog przede wszystkim atakuje układ oddechowy. Początkowo podnosi częstotliwość zapadalności na zapalenie oskrzeli czy zapalenie płuc. Drobne pyły PM2.5 i PM10 mogą jednak prowadzić również do zaostrzenia przebiegu astmy czy innych chorób przewlekłych. Niekiedy stają się przyczyną pojawienia się przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), która nierzadko przyczynia się do śmierci w wyniku stopniowego zawężania się światła oskrzeli. Niestety, smog może również prowadzić do raka płuc – WHO szacuje, że ma wpływ na ok. 15% zgonów spowodowanych rakiem gruczołowym.

Należy zdawać sobie sprawę, że niska jakość powietrza wpływa również na układ krążenia – zarówno nasilając już obecne schorzenia, jak i generując nowe. Mikrocząsteczki pyłu PM2.5 mają zdolność przenikania do krwiobiegu, gdzie powodują stan zapalny. Odkłada się blaszka miażdżycowa, obkurczają się naczynia i podnosi się ciśnienie. Jak łatwo się więc domyślić, smog może stać się przyczyną wielu zaburzeń: nadciśnienia, niewydolności, miażdżycy, zatorów i ostatecznie również zawału czy niedokrwiennego udaru mózgu.

A to niestety wciąż nie koniec – szkodliwe substancje zostawiają swój ślad również na układzie nerwowym. Badania potwierdziły już związek pomiędzy wdychaniem smogu a zapadalnością na depresję (dot. osób dorosłych). Ma on również wpływ na agresję i autoagresję. Co więcej, zwiększa ryzyko występowania bardzo skomplikowanych chorób neurodegeneracyjnych, jak m.in. Parkinson czy Alzheimer. 

Musimy dążyć do poprawy jakości powietrza również dlatego, że smog ma negatywny wpływ na układ rozrodczy oraz rozwój płodu. Okazuje się, że może doprowadzić do przedwczesnego porodu i być przyczyną hipotrofii płodu. Niektóre badania wskazują również, że utrudnia prawidłowy rozwój układu nerwowego i może mieć znaczenie dla wysokości IQ dziecka. Kobiety w ciąży w sposób szczególny powinny więc unikać przebywania w przestrzeni, gdzie normy są wielokrotnie przekroczone. To właśnie je (oraz osoby starsze i schorowane) najbardziej zachęca się do monitorowania jakości powietrza przed wyjściem z domu.

Badania wskazują, że smog występujący w większości polskich miast i wiosek prowadzi do rozwoju m.in. cukrzycy typu II, insulinooporności, raka pęcherza oraz raka piersi. Nie odnotowano żadnych korzystnych skutków wdychania zanieczyszczeń, zwłaszcza długotrwałego.

Zła jakość powietrza w Polsce – niska emisja największym problemem

Głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza w Polsce nieustannie okazuje się niska emisja. Ogrzewanie domów węglem spalanym w starych piecach nie pozostaje bez znaczenia dla jakości tego, czym oddychamy. Dowodzi tego raport opublikowany przez Główny Inspektorat Środowiska, który wskazuje na problem pogorszenia jakości powietrza z roku na rok w 2021 roku. Dotyczy głównie nasilenia obecności pyłów PM2.5 i PM10 oraz szkodliwych tlenków (SOx, NOx) w niemal całym kraju przy jednoczesnym braku istotnego wzrostu benzo(a)pirenu czy metali ciężkich. Podsumowanie zawiera również informacje o odczytach temperatur. Okazuje się, że w 2021 roku musieliśmy intensywnie ogrzewać gospodarstwa domowe, bo było zimniej niż w 2020. W mniejszym stopniu wpływ na poziom smogu w Polsce miały przemysł i transport drogowy.

Najbardziej zanieczyszczone miasta w 2021 roku to:

• Bielsko-Białej (24,1 µg/m3), ’
• Kaliszu (23 µg/m3),
• Tarnowie (22,2 µg/m3),
• Olsztynie (21,6 µg/m3),
• Rzeszowie (21,5 µg/m3),

Dane zaprezentowane w powyższym raporcie pozostawiają nas ze słodko-słoną refleksją. Na przestrzeni lat 2010-2021 obserwujemy poprawę stanu powietrza, niemniej jest ona zbyt wolna, by być realnym zabezpieczeniem dla naszego zdrowia. Dopóki nie ma zdecydowanych ruchów na poziomie samorządów i kraju, jedyne co możemy zrobić, to dbać o nią w domu. W tym celu właśnie wykorzystujemy oczyszczacze powietrza.

Jak chronić się przed smogiem?

Wiedząc już, czym jest smog i jak smog wpływa na zdrowie, z pewnością rozumiesz, że powinieneś się przed nim chronić. Co możesz zrobić? By zadbać o swoje drogi oddechowe, układ krążenia i ogólne samopoczucie, warto:

• uruchomić oczyszczacz powietrza z wysokiej klasy filtrem HEPA – to jedyny tak skuteczny sposób na zatrzymywanie najdrobniejszych pyłów;
• wietrzyć mieszkanie we właściwy sposób i poza godzinami najwyższego zanieczyszczenia pyłami PM na zewnątrz – szeroko otworzyć wszystkie okna na 15 minut (najlepiej rano);
• wychodzić na zewnątrz wyłącznie w godzinach niskiego zanieczyszczenia i/lub używać maski antysmogowej z filtrem – możesz kontrolować je za pomocą aplikacji mobilnej, np. Airly czy Kanarek;
• zdecydować się na kwiaty – nie zastępują oczyszczaczy, ale niektóre z nich (np. skrzydłokwiat czy sansewieria) pochłaniają szkodliwe gazy.

Oczywiście, to wszystko działania doraźne, które chronią przede wszystkim ciebie i twoich domowników. By realnie zniwelować problem smogu w Polsce, konieczna byłaby natychmiastowa wymiana starych kotłów i zmiana systemu grzewczego z węglowego na gazowy w każdym gospodarstwie domowym. W walce ze smogiem pomogłoby również ograniczenie bezsensownego poruszania się licznymi i bardzo starymi samochodami przy jednoczesnym usprawnieniu ogólnokrajowej komunikacji zbiorowej. Niezbędne są także zmiany w projektowaniu osiedli i całych miast. Wiemy już bowiem, że powstawanie zanieczyszczeń jest nieodłącznie związane z działalnością człowieka. Wydaje się jednak, że nasze rządy nie przejmują się zanadto występowaniem smogu. Wygląda na to, że nie planują podjąć zdecydowanych działań celem poprawy czystości powietrza.

Przeczytaj więcej w naszym artykule „Jak walczyć ze smogiem„.

Antysmogowy oczyszczacz powietrza – jak wybrać?

Możemy poprawić stan powietrza w swoich mieszkaniach, wybierając odpowiedni oczyszczacz powietrza na smog. Na co zwrócić uwagę podczas zakupów?

1. Filtracja. Niezbędne do usuwania pyłów PM są wysokiej klasy filtry HEPA – najlepiej E12 lub H13. Takie rozwiązanie radzi sobie z cząsteczkami wielkości zaledwie 0,3 mikrometra, a jego skuteczność jest zbliżona do 100%.
2. CADR. Aby efektywność naprawdę była zadowalająca, przepływ powietrza oczyszczacza musi być dopasowany do wielkości pomieszczenia. Wskazany przez producenta CADR podziel więc przez wysokość pomieszczenia, a następnie przez 3, czyli liczbę całkowitych wymian powietrza.
3. Czujnik pyłów PM2.5. Najlepszy będzie wyjątkowo precyzyjny laserowy sensor, który bez problemu wykryje obecność mikrodrobinek i sprawi, że oczyszczacz będzie reagował na najmniejsze nawet zanieczyszczenia.

Do zwalczania drobnych zanieczyszczeń polecamy oczyszczacz powietrza Winix Zero PRO wyposażony w filtry wstępny, True HEPA i węglowy. Oferuje również przebadaną jonizację PlasmaWave, która wspiera w procesie filtracji. Urządzenie posiada czujniki pyłów PM2.5 i TVOC, a więc oferuje zaawansowany tryb automatyczny. Jest nie tylko skuteczne, ale również wygodne w obsłudze. Niewątpliwą zaletą jest także jego korzystna cena.

Problem i skutki smogu to nie kwestie, które możemy ignorować. To realne zagrożenie znacznie szybszym zgonem z powodu licznych chorób. Aby chronić siebie i swoje dzieci, jesteśmy zmuszeni działać. Jeśli nie udaje się wdrożyć rozwiązań na poziomie ogólnokrajowym, dbajmy o swoje domy, wyposażając się w odpowiednie sprzęty i reagując na zmiany na zewnątrz.